ب سەدەما هەبوونا چەند مادەیێن مفادار د پێکهاتەیا ماستی دا وەکو کاربوهیدرات و ڤیتامینان، خوارنا ماستی د تێشتێ دا هەکاریا کریارا هەرسکرنێ و ئەنەرژیەکا زێدە پیشکێشی لەشی دکەت.
ڤیتامین سی(Vitamin C) گرنگیەکا زیدە هەیە ژبۆ کو لەشێ مرۆڤی ب ئاوایەکێ ساخلەم کارێ خۆ بکەت، پیدڤیە ڕۆژانە هندەک ژ ڤێ ڤیتامینێ بهێتە خوارن، ژبەر کو هەڤبەرکرن دگەل ڤیتامینێن دی بۆ دەمەکێ درێژ د لەشی دا
زوور کەسی ب شەڤ بەرى نڤستنێ خوارنێن گران دخون یان ژى د جهێ نڤستنا خۆ دا کارێن خۆ دکەن، ڤێ یەکێ ژی زیانێن ساخلەمیى هەنە و ئەڤە ژى ئەگەرە بۆ نەهاتنا خەوێ و هشیاربوون ب درێژاهیا شەڤێ دا.
لەیمۆنێ ڕێژەیەکا زۆرا دژە ئۆکسانێ تێدایە و بەردەوام پسپۆڕێن بیاڤێ ساخلەمیێ ئامۆژگاریا کەسی دکەن کو د سپیدەهیان دا و ب زکێ برسی، بەرداخەکا لەیمۆنێ و ئاڤا گەرم ڤەخوت، لێ مفایێ ڤێ یەکێ چییە؟
ل سنورێ گوندێ سارکێ ل دەڤەرا بەرێ گارەی یاگرێدای قەزا ئامێدیێ مارەکێ مەزن د هاتە کوشتن.
کێمبوونا ڤیتامینان د لەشی دا وەدکە کو چەند نیشانە د لەشی دا دەربکەڤن ، کو مڕۆڤی ئاگەھدار دکەن ، وان ئاریشەیان چارەسەر بکەین.
چێدبیت هندەک دەمان کەسەک بۆ تە ب ئاخڤیت و یێ پشتراست نەبی ژ راستیا گوتنێن وى، لێ خواندنا ئاماژە لڤینێن لەشێ وى راستیا گەاتنێن کەسێ بەرامبەر دیاردکەت.
ئازار و وەڕمینا مەعیدەیێ (گەدە) ژ وان ئاریشەیانە کو پڕانیا خەلکی توشدبن، ڤێجا چ ژبەر شاشیا سیستما خوارنێ بیت یان ژبەر خوارنا هندەک جۆرێن دەرمان و ئاریشەیێن دی.
لیمۆیێ ڕێژەیەکا زۆرا دژە ئۆکسانێ تێدایە و بەردەوام پسپۆڕێن بیاڤێ ساخلەمیێ ئامۆژگاریا کەسی دکەن کو د سپیدەهیان دا و ب زکێ برسی، بەرداخەکا لیمۆیێ و ئاڤا گەرم ڤەخوت، لێ مفایێ ڤێ یەکێ چییە؟
داوی کەس کو ل نەخۆشخانەیەکا پارێزگەها واست ژ کۆرۆنایێ چێبوویەڤە، ل بەرچاڤێن میدیاکاران د خۆشیا دا دەست ب سەماکرنێ کریە، دیڤدا نەخۆشخانە بجیهێلایە.
ئەگەر تە ئاریشەک دگەل رچێ خۆ هەیە و چەند شامپۆیێن جوودا تە تاقیکرینە، بزانە ب ئەگەرەکێ زوور ئاریشە شامپۆ نینە و تو ژى یەکی ژ وان کەسێن ڤان شاشیان دکەی.
زانایان ب ڕێیا ڤەکۆلینەکا نوو خالا لاواز یا کۆرۆنایێ ئاشکراکر، کو دشیان دایە ب وێ رێیێ ب ڤاکسینێ بھێت ژناڤبرن.
"نادیە" یەک ژ پلنگێن مێیە ل باخچەیێ گیانەوەران یا " برۆنکس " ل باژارێ نیویورک یا ئەمریکی، کو ب یەکەم پلنگ دھێت ھەژمارتن تووشی کۆرۆنایێ بوویە، ئەو ژی پشتی پشکنینان ئەنجامێ وێ پۆزەتیف بوویە.
چەند ڕاھێنان و لڤینێن ساناھی پشت و کەمەرێ ژ ئازارێ ڕزگار دکەن.
داکەتن یا بلندبوونا شەکرێ د خوینێ دا د هەردوو حالەتان دا زەرەرێن ساخلەمیێ هەنە و پێدڤیە ب لەز بهێتە چارەسەرکرن، هەیا کو زەرەرێ ب ئەندامێن ناڤخۆیێن لەشی و دەماران نەگەهینیت.
مرەبایا گێزەران یەکە ژ وان مرەبایێن کو زوور ژ خانمان د مال دا دروست دکەن، دگەل نانێ سپێدەھیان پێشکێشی خێزانێن خۆ دکەن.
کۆماپانیا فیسبووکێ بەرنامەیا مێسنجەر یا تایبەت ب کومپیۆتەرێ دروستکر، کو لسەر ھەردوو سیستەمێن ۆیندۆز macOs ژی کاردکەت، کۆمپانیا ئاماژێ ب وێ یەکێ دکەت، ئەڤ یەک ژی بۆ ئاسانکاریا کارۆبارێن خەلکی دەما د ما
کێم نین ئەوێن د دەما گەشتکرنێ ب بالەفرێ حەز دکەن ل تەنشت جامی بروونن، د دەما روونشتنێ دا ل وی جھی دبیت ، سەرنجا وان چبیتە سەر کونەکا بچووک کو د جامی دایە، ئەو کون بۆ ھەڤسەنککرنا پەستانێ ھاتیە دروستکرن
زێدەباری خوارنا بەردەوام، لێ هندەک کەس زوی هەست ب برسێ دکەن و بەردەوام حەدزکەن خوارنی بخۆن.
بناڤۆدەنگ ل ھندەک جھان چەند پارچێن کانزایی یێن بازنەیی یێن بالکێش پێڤەنە، کو زێدەترین کەس نزانن بۆچی پێڤەنە.
شارەزابوون ژ حالەتێ ئاسایی یێ لەشێ خۆ دبیت ھاریکاریەک باش بیت بو تە ، ل وان وەختێن تووشی نەخوشیەکێ دبی، ژبەر کو بلەز دزانی تشتەک د لەشێ تەدا گۆھەرتیە و دێ پەیوەندیێ ب نۆژدارا کەی.
ڤەکۆلەرێن بەریتانیا ڕاگەهاندنە، ژ دەستدانا هەستێ بێهنکرن و تامکرنێ ژ نیشانێن توشبوون ب کۆرۆنایێ نە.
د ڤی دەمی دا کو خەلک د مال دا دمینیت پتریا کەسان ژبەر زێدە گوهلێبوونا نووچەیێن ناڤخۆی و جیهانى توشی ترس و دودلیێ دبن هندەک جاران ئەڤ رەوشە باندوریەکا خراب لسەر درۆست دکەت.
پشتی وەرزشکرنێ لەشێ مرۆڤی هەست ب ماندیبوونێ دکەت، ئەو ژی ب سەدەما بکارئینانا وزەیا لەشی ب ئاوایەکێ زێدە، چەند جۆرێن خارنێ جهێ وزەیێ ژ ناڤچوونا لەشی ڤەدگرن و چالاکیێن زێدەتر بۆ لەشی ڤەدگەرینن.
ب پشتگرێدان ب هندەک ڕاهێنان و ریێن سرۆشتی دکاری پیستێ دەموچاڤان بهێتە توندتر کرن و ب گەنجی دەرکەڤی ونیشانەیێن پیربوونێ پاشدابخەی.
ڤەکۆلینەکا دی یا زانایێن ئەمریکا دەربارەی ڤایڕۆسێ کۆرۆنایا نوو دەرخستیە، پشتی سیهان ڤایڕۆسێ کۆڤید ۱۹ زەرەرێ ب ماسولکێن دلی دگەهینیت ، ب ئاوایەکێ دکاریت سست بکەت، هەیا کو بۆ وان کەسێن نەخۆشیا دلی ژی نی
دروستبوونا قەبزیێ ژبەر تێکچوون یان کێمبوونا لڤینا ڕێڤیکا و مانەڤا پیساتیێ د ڕیڤیکان دا پەیدادبیت، کو یەکە ژی ئاریشەیێن ساخلەمیێ یێن دیار د جیهانێ دا.
تەزکید بیتسۆیێ تەمەن ٧٢ سال و ئەندامێ حزبا دیموکراتا یەکگرتوو ل باشورێ ئەفریقا، پشتی مرنا وی دگەل تڕۆمبێلا وی د گۆڕی دا هاتن ڤەشارتن.
ئیلینقا مالیشیقا نۆژدارا بناڤودەنگ یا ڕوسی و بێژەرا بەرنامەیا تەلەڤزیۆنی ، ئاماژە ب ماددەیەکێ خوارنێ یێ گرنگ کریە، کو بەرەڤانیا لەشی بهێزدکەت و دژی ڤایڕۆسێ کۆرۆنایێ دجەنگیت.
مارەکێ مەزن لسەر ڕێیەکا گشتی خو د هاڤێتە سەر بەشێ پێشیا ترۆمبێلەکێ و چەند جاران بزاڤێ دکەت لسەر جامی رێیەکێ ببینیت بچیت ژورڤە.
زەلام کومەکا تشتان ب هوورى تێبینى یا هەڤژینێن خۆ دکەن و لێ چ جاران وان تێبینیان بۆ وان نابێژن.
رێجیما خوارنا نەهەڤسەنگ ئەگەر هەیە خەلکى بکوژیت، د نها دا هەژمارەکا زوور یا خەلکە جگاران دکێشن، لێ زانایان ئاشکراکریە کو نەبوونا هندەک پێکهاتێن خوارکی زیانێ ب ساخلەمیێ دگەهینن، هەروەسا ب هەبوونا هندەک
ژبەر بەلاڤبووان ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ و کەرەنتینەکرنێ، پڕانیا خەلکی ل سەرتاسەریا جیهانێ نەڕازینە ژ کێشا لەشێ خۆ، کو ڤێ یەکێ ژی پەیوەندی ب کێم لڤین یان داخستنا هۆلێن وەرزشی و گەلەک خوارنێ ڤە هەیە.
سازیا ساخلەمیێ ل دوبەی بەحسا نەهـ کریار و چالاکیان کریە کو وەسا دکەن سیستەما بەڕەڤانیێ بهێز ببیت، ئەڤە ژی وەسا دکەت باندۆریا ڤایرۆسان لسەر لەشی کێم ببیت ب تایبەت د ڤی دەمی دا کو ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ بەلاڤ
هونەرمەند و ئەکتەرێ تورک تورهان کایا د تەمەنێ ٦٩ سالیێ دا ژبەر توشبوون ب کۆرۆنایێ ژیانا خۆ ژدەستدا.
ڤەخوارنا چایا بەیبوونان چەندین مفایین گرنگ بۆ ساخلەمیێ هەنە، ژبەر هندێ گرنگە رۆژانە ڤەخۆی دا کو ساخلەمیەکا باشتر تە هەبیت و خودان پیستەکێ جوان بی.
دبيت گەلەک جاران ژ نۆژدار و پسپۆرێن ساخلەمی هاتبيتە بهیستن کو نانێ جەهی ژ بۆ ساخلەمیا مرۆڤان باشە. ب تایبەت کەسێن دانعەمر دەما کو سەردانا نۆژداران دکەن، پیشنیارا خوارنا نانێ جەهی بۆ وان تێ کرن.
گوتنا پەیڤا داخوازا لیبورین کرنێ یەکە ژ ئەتەکیەتێن کریار و رەوشتێ کەسێ هەمبەر دەربارەى ئەو شاشیێن کرین، لێ هندەک دەم و رەوش هەنە پێدڤی ناکەت وێ پەیڤێ بیژی.
دەما د زڤستانێ دا پلەیێن گەرمێ نزم دبن خەلک حەز ژ ڤەخوارنێن گەرم و خۆ شویشتنێ دکەن ب ئاڤەکا گەرم، لێ ئەرێ ژ ڕوویێ زانستیڤە پێدڤیە پلەیا گەرمیا ئاڤا خۆ شویشتنێ چەند بیت؟
چێدبیت پشتی دەمەکێ زۆر ژ ئادکرنا کەسەکی ل فەیسبووکێ، ژ بیرا تەبچیت و وی ژی هێشتا وەرنەگرتبیت، دێ چاوا زانی ئەو کینە کو ئادا هەڤالینیێ ژتە وەرنەگرتیە؟
ڤەکۆلینەکا زانستی ئاشکراکریە، ڕێژەکا زێدە یا خوێ د خارنێ دا سیستەما بەرەڤانیا لەشی لاواز دکەت، ب وی ئاوایی ژی لەشی شیانێن روبرووبوونا بەکتریا و ڤایڕۆسان نابیت.
پشتى کو ترەمپ ب شاشی گەنجەکێ سعودی ل شوونا دامەزراوا خوراکی و دەرمانێن ئەمریکی تاک بکەت، ب وێ سەدەمێ ئەو گەنج د دەمەکێ کێم دا بناڤودەنگ بوویە.
کوڕەکێ بەریتانی بناڤێ تیم جالی نامەیەکا کاریگەر بۆ خۆشتڤیا خۆ شاندیە بەریا کو ب ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ ل وێلزێ ژیانا خۆ ژدست بدەت.
ژنەکا توشبوویا ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ جێمکەک بوویە و ناڤی یەکێ کریە ڤایرۆس و یێ دی ژی کریە کۆرۆنا.
ژبەر نەبوونا پلانێ بۆ بەرهەنگاربوونا کۆرۆنایێ، پەڕلەمانێ ئەورۆپا ب پڕانیا دەنگان وەزیرێ وی وەلاتی ژ پۆستی وی دوورخست.
هەژمارەکا راپۆرتێن نووچەى ئاشکراکریە کو پاشایێ تایلەندێ، ماها ڤاجیرالۆنکۆرن ل هوتێلەکێ دگەل ٢٠ ژنان دا ل هەتێلەکا باشورێ ئەلمانیا د ترسا توشبوون ب ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ خۆ کەرەنتین کریە.
میدیایێن ئەمریکا ڤیدیۆیا زڤڕۆکەکا مەزن بەلاڤکریە کو بویە سەدەما بریندارکرنا ۲۲ کەسان و زەرەر و زیان گەهاندنا ژمارەیەکا زێدە یا مال و مارکێت و تڕۆمبێلان.
ژبەر بەلاڤبوونا ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ پێشکەشکارەکا نووچەیان نەچاربوو د ژوورا نڤستنا خۆ دا نووچەیان پێشکەش بکەت.
گەلەک کەس دەما کو سپێدێ ژ خەو ڕادبن یەکسەر دەست ب خوارنا تێشتێ دکەن یان قەهوەیەکێ ڤەدخون، کو ئەڤە ژی شاشە، بەلکو گرنگە د سپێدەهیان دا و بەریا خوارنا تێشتێ کوپەکا ئاڤا لیمۆیا تازە ڤەخوی.
ئەگەر تە ئاریشەیەک د شیانێن سێکسی دا هەبیت، پێدڤی ناکەت خۆ گەلەک ماندی بکەی و دیڤ چارەسەرێ بگەڕی، ژبەر کو تۆ دکاری هەر د بەفرگرا مالا خۆ دا خۆ چارەسەر بکەی.
زانایایێن چینی ل زانکۆیا هۆنگ کونگ راگەهاند، ڤایرۆسێ کۆرۆنا د پلەیا گەرمێ یا چار پلەیان دا، ئەگەر چ مادەیەکێ پاقژکەر بەرنەکەڤیت هەیا نێزیکى ١٤ رۆژان چالاک د مینیت.
داهێنەرێ بەریتانی کۆلن فورز پرۆژەیێ پەناگەها خۆ تمامکر کو سالا ٢٠١٥ێ دەست ب دروستکرنێ کربوو و نها بۆ خۆپاراستنێ ژ کۆرۆنایێ بکار دئینیت.
ژبەر کو ڤایرۆسا کۆرۆنایێ یا نوویە و هێشتا ب تەمامی زانیاری لسەر نینە، ئاسایە هند نیشانە هەبن هەیا نها نەهاتبنە زانین، نۆژدارێن ئەکادیمیایا ئەمریکا بۆ نۆژداریا چاڤی دبێژن، ئیلتیهابا پشت چاڤی د هندەک کە
دایکەکا بەریتانی وێنەیێ زرۆکێ خۆیێ یەک سالی بەلاڤکر کو توشی ڤایرۆسا کۆرۆنایێ بوویە، دەستپێکێ وەسا زانیە ژبەر هاتنا ددانان بوویە.
ڤیتامین سی رولەکێ سەرەکی دبیت بۆ سیستەمێ بەرگریا لەشی و رێگری کرن ژ چوونە ژوورا بەکتریا و ڤایرۆسان بۆ ناڤ لەشی، دگەل وێ یەکێ ژى لەشی ب جوانی دهێلیت.
سیر یەکە ژ وان خوارنێن کو د پڕانیا مالان دا هەیە و گەلەک بۆ خوارنێ دهێتە بکارئینان، ژبەر وان مفایێن کو دگەهینیتە لەشی.
هەر یەک ژ کور و کچان دەما بریارا ژیانا هەڤژینیێ ددەت هەردوو ئالی هەڤدوو د هەلبژێرن، ژیانەکا نوو و مالباتەکا نوو درۆست دکەن، لێ هەلبژارتنا کەسەکێ گونجای یا ب ساناهی نینە، بۆ هەردوو رەگەزان:
د نها دا کو ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ د جیهانێ دا بەلاڤبوویە و خەلکەکێ زۆر کەفتیە د ترس و دوو دلیێ دا، ژنەکا چینی ل ولاتێ میسرێ بێ گوهدانا ڤێ یەکێ ڕابوویە ب گازیکرنا هەڤالێن خۆ بۆ خوارنا ماران بهەڤڕا.
د ڤان دەمان دا کو ئەم زێدەتر د مالێن خۆ دا دمینین پیستێ مە بەرهەنگاری چەندین ئاریشان دبیت، دیارترین ژی هشکبوون، ژبەر کو د نها دا زێدەتر ماددەیێن پاقژکەرێن کحولی بکاردئینین.
کۆمپانیا نیسان د ڤان داوییان دا ڕێپێدان وەرگرت بۆ گۆهەڕتنا لۆگۆیێ خۆ و بکارئینانێ بۆ تڕۆمبێلێن خۆ یێن نوو، لۆگۆیێ خۆ یێ نوو ژی بەڵاڤکر.
مانا لەشی ب شێداری هاریکار دبیت ژ پاراستن ژ ساخلەمیا لەشی و هناڤان کو ب باشی کارێ خۆ بکەت.
هندەک جاران، مرۆڤ بۆ زێدەکرنا شیانێن سێکسی، سەردانا نۆژداران دکە، لێ خوارنا دەرمانان ب بەردەوامی، نەک شیانێن سێکسی زێدە ناکە، بەلکو دبە سەدەما زیانان ژی، لێ خوارنا هندەک فێقیان دکارە ئاریشەیێن سێکسی چ
هەوركرن (ئينتهابا) پیان بگشتى دەرئەنجامێ نەپاقژکرنا ددانا توش پەیدا دبیت، نیشانێن سەرەکی یێن ئینتهابا پیا پیکدهێن ژ سوربوون و هاتنا خوینێ ژ پیانە دەمێ ئینتهابا ددانانە.
ژنەکا تەمەن ٩٥ سالی بوو ب تەمەنترین کەس ل ئیتالیا کو شیایە بسەر ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ دا سەربکەڤیت و چێببیت.
د ڤان دەمان دا کو ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ بەلاڤبوویە، وەلاتان چەندین ڕێکارێن جۆدا بۆ خۆپاراستن ژ ڤایرۆسێ گرتینەبەر، د تۆڕێن جڤاکی دا ژی وێنەیێن چەند شێران هاتنە بەلاڤکرن، کو دگوتن ڤلادیمێر پوتین شێر د ولاتی
ڤەکۆلینان ئاشکراکریە هەلبژارتنا دەما گونجای بۆ دانێن خۆارنێ باندۆرا ئەرێنی بسەر کێمکرنا کێش و ساخلەمیێ هەیە، باندۆرا نەڕاستەوخۆ ژی لسەر بارێ دەروونی هەیە.
سازیا ساخلەمیا جیھانی د داخویانیەکا ڕۆژنامەڤانی دا کۆمەکا ڕێنمایێن خۆپاراستنێ بۆ بھێزبوونا سیستەمێ بڕەڤانیا لەشی ل دژی ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ بەحس کرن، د ناڤ وان دا ژی خوارنا ساخلەم و دووربوون ژ جگارەکێشانێ
ڤیدیۆیا کچکا میسری کو دبیژیت توشی کۆرۆنایێ بوویە ب ئاوایەکێ بەرچاڤ د تۆڕێن جڤاکی دا بەلاڤبوویە، تێدا داخواز دکەت خەلک هەمان شاشیا وێ دووبارە نەکەن.
بەشەک ژ کۆمپانیا و خەلکی پشتی بەلاڤبوونا ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ کارێن خۆ ب وەرگرتنا پارەیێ کاغەز ڕاوەستاندیە، ژ ترسا وێ یەکێ ڤایرۆس بۆ نەهێتە ڤەگوهاستن.
د دەما ژ پێیان ڤە ئاڤێ ڤەدخۆ، دبیتە ئەگەرێ تووشبوونا ئاریشەیێن ساخلەمی یێن زێدە، بسپورێن ساخلەمیێ رێنمایان ب خەلکی دکەن کو ددەما ڤەخوارنا ئاڤێ یان هەر تشتەکێ شل دا روونن.
باشترین ڕێ بۆ دوورکەفتن و چێبوون ژ ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ هەبوونا بەڕەڤانیەکا بهێزا لەشییە، ژبەر کو بەڕەڤانیا بهێز کۆمەکا خانەیان د لەشی دا دروست دکەت کو ڕووبڕوویی ڤایرۆسی دبن و دناڤ لەشی دا ژناڤ دبەت.
خوین بەخشین ب تایبەتى بۆ وان کەسێن ریژەیا خۆینا وان یا زێدە یا گرنگە، دوور دبن ژ گرتنا بوریێن خوینێ و توشبوون ب جەلتێ.
زنجەبیلێ مفایێن زێدە بۆ بەرگریا لەشی و مانا دلی ب ساخلەم هەیە، کو هاریکارە بۆ ریبریبوونا کۆرۆنایێ.
دوو ژنان زێدەتری ملیۆنەکا لیرەیان ژ ئیبراهیم تەتلیساس هونەرمەندێ بناڤودەنگێ تورکیایێ دزینە کو وان دوو ژن کارمەندێن کومپانیا وی بووینە.
نۆژدارەک بناڤێ فلادمیر زایتسۆف کو پسپۆرێ بیاڤێ نەخۆشیێن حەفک، دفن و گوهایە دیارکریە، خوارنا سیرێ هەڤکارە بۆ بەڕەڤانیکرن ژ تووشبوون ب ڤایرۆسا کۆرۆنایێ.
ڕاپۆرتەکا فەرمیا حکومەتا ئیتالیا ئاشکراکر، ٩٩٪ یا وان کەسێن ژبەر کۆرۆنایێ ژیانا خۆ ژ دەستداین نەخۆشیەکا دی دگەل دا هەبوویە و تنێ ١٪ چ نەخۆشیێن دی نەبوونە.
بهێنا نەخوش یا پێیان یەکە ژ ئاریشەیێن بێزارکەر کو دبیتە ئەگەری شەرمەزاریێ بۆ وان کەسان یێن بهێن ژ پێن وان دهێت، و دێ چاوا کاری ریبری بی و وێ بهنێ نەهێلی؟
زێدەباری بەلاڤبوونا ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ ب ئاوایەکێ بەرچاڤ، کو د نها دا بوویە ئەگەرێ سەرەکیێ داخستن و ڕاگرتنا، جهێن گشتی و هاتن و چوونا خەلکی د جیهانێ، لێ هەیا نها ژی چارەسەری نەهاتیە دیتن و بەلاڤبوون و م
ئاژانسا ئیرنا یا ئیرانی بەلاڤکر، ڤیدیۆیا بارینا باجان ڕەشکان ل ئەسمانێ تەهرانێ هاتبوو دروستکرن و ب وێ سەدەمێ پۆلیسان پێنج کەس دەستەسەرکرنە.
ڤەکولینەکا نوو یا زانکۆیا هارڤارد یا ئەمریکى دا ئاشکرا کر، ئەو کەسێن شیانێن ٤٠ شنویان هەین، ئەگەری توشبوون ب نەخوشیێن دلى کێمترە جودا ژ وان یێن ئەو شیان نەین.
ڤەکولینەکا نوو دەرخستیە کو گیز دژی کۆلیسترۆلا زیانبەخش د راوەستینیت، کو ئەگەرە بۆ ئاریشێن دلی و جەلتا مێشکی.
گەلەک کەس د دەما کێمکرنا کێشا لەشی تنێ پشت ب کێمکرنا خوارنێ گرێ ددەن، ئەو یەک ژی ڕێیەکا شاشە و زەرەرێ ب سیستما بەڕەڤانیێ و ئەندامێن لەشی دگەهینیت.
ب دیتنا گەلەک خەلکی کولاڤ لسەر کرن دبیتە سەدەما وەریانا پرچێ، ڤێ یەکێ ژی ترس دروستکریە کو خەلک نکارن ب ئارامی کولاڤی بکەنە سەرێ خۆ، لێ ڕاستیا بابەتی ئەوە نابیتە ئەگەرێ وەریانا پڕچێ.
د دەما هەستکرن ب ئێشنا ماسولکێن ملی و کوخکا بەردەوام و بێهیزیا لەشی دا ئەگەرن بۆ هەبوونا ئاریشەیەکا ساخلەمیێ د سیهان دا، د هەمبوونا ڤان حالەتان دا پێدڤیە سەرەدانا نوژدارەکێ بسپۆر ب سییان بکەى.
پتریا کەسان وەھا فێربوونە کو د سپێدەھیان دا چایێ یان قەھوێ ڤەدخون، لێ نوژدار ئاموژگاریا خەلکی دکەن کو ئاڤا گەرم ڤەخون و مفایەکێ باش ب ساخلەمیێ دگەھینیت.
باهۆزا تۆزێ دیاردەیەکا سرۆشتیە و گەلەکا بهێزە و دگەل خۆژی دا تۆزێ ل جهێن جودا دئینیت، کو گەلەک جاران زەرەرێن ژینگەهێ و ماددی ژی ب دیف خۆ دا دئینیت، لێ زێدەباری وێیەکێ چەندین مفا ژی هەنە.
بۆ خۆپاراستن ژ کۆرۆنایێ، هەژمارەک چالاکڤانێن هیندۆسی ل نیودەلهی ئاهەنگەک بۆ ڤەخوارنا میزا چێلان سازکر و تێدا سەدان کەسان میزا چێلان ڤەخوار.
د ڤان دەمان دا کو ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ د جیهانێ دا بەلاڤبوویە و نۆژدار بەردەوام ڕێنمایان ددەنە وەلاتیان کو د مال دا بمینن و گرنگیێ ب بەڕەڤانیا لەشێ خۆ بدەن، یەک ژ وان چالاکیێن کو بەڕەڤانیا لەشی بهێز دکەن
پتریا کەسان دەما ژ خەو رادبن هەست ب بهنا نەخوشیا دەڤی دکەن، کو ئەگەر هەیە ژبەر جورەکێ خوارنێ د شەڤێ دا یان هشکیا دەڤی رووبدەت.
نوژدار و پسپۆرێن ساخلەمیێ ڕێنمایان ددەن لسەر وێ یەکێ شەڤانە هەری کێم هەشت دەمژمێران بنڤین، لێ هندەک کەس هەنە کو زێدەباری وێ یەکێ گەلەک دنڤن و دەما نڤستنا وان ژ ١٠ دەمژمێران زێدەترە، هەست ب ماندیبوونا
ڕۆپەلا دی دەبلیو د بابەتەکێ ساخلەمیێ دا نڤیسیە، نەخوش دکاریت بێ دەرمان باش ببیت، ھەرچەندە کۆرۆنا نەخوشیەکا مەترسیدارە، ژبەر دڕەنگ دەرکەفتنا نیشانێن وێ، لێ پرانیا نەخۆشان چێبوونە.
وێنەیێ تیشکا سینی "X-Ray" سییێن زەلامەکێ چینی یێ تەمەن ٤٤ سال بەلاڤ دکەت کو توشی کۆرۆنایێ بوویە، دیڤدا ژبەر وێ ڤایرۆسێ ژیانا خۆ ژدەستدایە.
جەلتەیا مەژی یەکە ژ سەدەمێن مرنێ د جیهانێ دا، کو گەلەک جاران ژبەر قەلەوی و جگارەکێشان و دەرمانێن ڕێگریکرن ژ دووگیانێ ڕووددەت.
خێیا گر یان دەریای ب یەک ژ چارەسەرێن پاقژ و سروشتی دهێتە دانان کو دژە بەکتریا یە و چەندین مفایێن گرنگ بۆ ساخلەمیێ هەنە و کاردکەت بۆ پاقژکرن و بەرەڤانیکرن ژ پیستی.
پشتی وێیەکێ کو کاربەدەستێن چینێ ڕاگەهاندن، کارینە ڕیێ ژ بەلاڤبوونا کۆرۆنایێ بگرن و هەژمارا توشبوویان و ئەو کەسێن ب وێ سەدەمێ ژیانا خوە ژ دەست ددەن کێمکریە، بەشەکا نوژداران ژی ئەو ڤیدیۆ بەلاڤکریە کو تێ
سترانبێژەک ل روسیا لسەر ستەیجێ دکەڤیت و پێیەکێ وێ دشکێت، لێ هەر لسەر گۆتنا سترانان بەردەوام دبیت.
گەلەک کەس دخوازن کێشا خۆ کێم بکەن، لێ دگرانن ژ زۆریا ڕێیان، ژبەر کو نکارن جیبجی بکەن یان ژی بکارئیناینە لێ بێ مفابوونە، ژبەر هندێ پێدڤی ب ڕیێن جودا هەیە.
ڤەکۆلینەکا زانایێن زانینگەها پەکین دەرخستیە، دوو جۆرێن کۆرۆنایێ بەلاڤبوونە و یەک دژۆارترە ژ یا دی.
کچەکا ڕوسی ل دەما دیتنا ڤلادیمێر پوتینێ سەرۆکێ ڕوسیا داخوازا هەڤژینیێ لێکر و گوتێ، "زەحمەت نەبیت دێ هەڤژینیێ دگەل من پێکئینی؟".
هێک خوارنەکا گەلەک بەربەلاڤە ل هەرێما کوردستانێ و جیهانێ، ب تایبەت د تێشتێن سپێدەهیان دا. مفایەکێ زێدە بۆ ساخلەمیا مرۆڤان هەیە، ژبەر هەبوونا ڕێژەیەکا باش یا ڤیتامین، کانزا، پڕۆتین و ڕوونێ ب مفا.
ئەو کەسێن مژوولی دابەزاندنا کێشا لەشی نە و گرنگیێ ب خشتەیێ خوارنێ دکەن، دکارن گرنگیێ ب چەند خوارنان بدەن، کو ئەگەرن بۆ پیدانا مادێن گرنگ ب لەشی.
ڕووپەلا میرەرا بەریتانی دیارکریە، ئەو کەسێن د تەوالێتێ دا مۆبایلێ بکاردئینن، مەترسیا توشبوون ب ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ زێدەترە.
بەشەکا وان دایکێن شیرێ خۆ ددەنە زاڕۆکێن خۆ ڕێژەیا شیرێ وان کێمە یان ژی نینە ، بێ کو چ ئاریشەیەکا ساخلەمیێ هەبیت، ڤێ یەکێ ژی باندۆر دێ لسەر زاڕۆکێن وان هەبیت.
ڤەکۆلینێن نووی سەلماندنە، ب گشتی مۆبایلان ڤایرۆس لسەر دمینن و ب ساناهی پیس دبن، بۆ دەما چەند ڕۆژان هەیا چەند حەفتیان ژی دمینن.
ڤەکۆلینەکا نوو یا ئەمریکی دیارکریە، حەبا ڕێگریکرن ژ دووگیانیێ دبیت باندۆریا نەرێنی لسەر مەژیێ ژنان هەبیت، ب ئاوایەکێ سەرکەفتنێن وێ کێم دکەت و شیانێن مەژی لاواز دکەت.
پتریا کەسان پشتى نان خوارنێ و دانێن خوارنێ راستەخۆ حەزا نڤستنێ و بهێنڤەدانێ بۆ درۆست بیت.
زەیتێ ناڤکا کولیلکا (زەر، گولازەر) وەکی دەرمانەکێ بۆ پاراستنا گەنجاتیا پیستی دهێتە بکارئینان، ژبەر کو ب نەرمی ژێداریێ دهێلیت و پیستی توند دکەت.
ل جەم پرانیا خەلکی ئاشکرایە کو د دەما دووگیانیا ژنان دا بەحسا وێ یەکێ دکەن کو ئاریشەیا ددانان هەنە، سەدەما وان ئازار و ئاریشان چنە؟
ژبلی وان ئەگەرێن ساخلەمی، مادێن خوارنێ ژى روولەکێ گرنگ د زێدەبوونا شانسێ دووگیان بوونێ و زێدەبوونا ئەگەرێ شانسی هەیە.
ئاریشەیا هاتنا میێن زێدە د دێمێ ژنان دا ژبلی کۆ ئاریشەیە بۆ جوانیا وێ، ئاریشەیەکا ساخلەمیێ یە ژى و پێدڤیە چارەسەری بۆ بهێتە کرن.
چەندین خوارن هەنە کو رێژەیەکا زوور یا شەکرێ تێدایە بێ کو یی ژێ هایداربی، ئاریشێن ساخلەمیێ درۆست دکەت، د ڤێرە دا چەند نیشانان دێ دیارکەین کو برێکا وان بزانین زێدە ژ یا پێدڤی شەکرێ دخوین.
ل ناڤا پرانیا خەلکی وەسایە کو دڤێت پشتی سێکسێ دەملدەست میزێ بکەی، هەندەک خەلک ڤێ شیرەتێ جیبجێ دکەن، هندەکێن دی ژی جیبجێ ناکەن، لێ ئەرێ پشتگوێ هاڤێتنا وی کاری مەترسیدارە؟
پتریا کەسان رۆژانە پشتی دانێن خۆارنێ هەیا دگەل خوارنێ ژى چایێ ڤەدخون، ئەڤە ژى ڤەخوارنا بەردەوام باندوریا نەرێنی لسەر ساخلەمیێ هەیە.
زانایێن زانینگەها گۆیڵف ل کەنەدا ئاشکراکرنە ڤەخوارنا شیری د سپێدەهیان دا مفایێن زۆر بۆ لەشی هەنە.
گەلەک کەس بۆ کێمکرنا کێشا لەشێ خۆ خوارنا شیڤێ ناخون، لێ نۆژدار دبێژن نەخوارنا یەک ژ ژەمێن خوارنێ زەرەر بۆ ساخلەمیێ هەیە.
مێویژ یان ترییێ هشک، خوەدی ڤیتامین و کانزایێن زێدەیە و ئالیکاریا هەرسا خوارنێ ددە. ئاستێ ماددەیا ئاسن د ناڤا لەش دا زێدە دکە. هەستیان بهێز دکە. بۆ پاراستنا ددانان ژی مفابەخشە.
لاوازیا سیستەمێ بەرەڤانیا لەشی باندوری لسەر هەمی لەشی هەیە، ژبلی وێ یەکێ کو ئەگەرێ توشبوون ب نەخوشیان زێدە دکەت، د هەمان دەم دا لەشی ب گشتى لاواز دکەت.
د دەما بەلاڤبوونا ڤایرۆسێ کۆرۆنا و توشبوونا ب هزاران کەسان ل ولاتێن جوودا یێن جیهانێ، وەزارەتا ساخلەمیا هەرێمی چەند رێنمایێن گرنگ دیارکرن بۆ خۆپاراستن و دووربوون ژ کۆرۆنایێ کو پێدڤیە هەمی پەیروە بکەن.
ڕووپەلا "العربیة" د نووچەیەکێ دا دیارکریە، نۆژدارێن تایوانێ ڕێیەکا ساناهی بۆ پشکنینەکا سادە نیشاندانە کو تۆ پێ دکاری پشتڕاستبی تووشی ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ بووی یان نە، ئەو ژی ئەڤەیە:
بهێزبوونا سیستەمێ بەرگریا لەشی رولەکێ سەرەکی هەیە ژ پاراستنا لەشەکێ بۆ نەخوشیێن جوودا و ب تایبەتى نەخوشیێن وەرزی، سیستەمێ بەرگریا لەشی ب کومەکا رێکان دهێتە بهێزکرن.
بۆ دووربوون ژ نەخۆشیێن ڤایرۆسی و پاراستنا ساخلەمیێ، سەردەست و دەمامکان بکاربینە دەما کو دچیە جهێن قەرەبالغ.
دەما کەسەک حەش تە دکەت دێ ڕەفتارێن وی دگەل تە ھێنە گوھەرتن، بێی کو ئەو بخۆ ھەست ب وێ یەکێ بکەت و کومەکا کاران ژبەر تە دکەت کو نیشان ددەت حەژێکرنەکا زێدە بووتە ھەیە.
دیتریش ئەندریسین نوژدارێ پسپۆرێ نەخوشیێن دل سەدەمێن بلەز لێدانا دل ئاشکرا کریە، تەڤاهیا لێدانێن دل د خولەکەکێ دا ٥٠ بۆ ١٠٠ لێدانن، زێدەتر ژ وێ دل بلەز لێددەت.
مارگریتا کۆرۆلیڤا شەهرەزا و پرۆفیسۆرا ئەکادیمیا زانستی ل ئاژانسا فیدرالیا نۆژداریا بایلۆجی ڕاگەهاندیە، پێدڤیە ل دەمژمێرا یەکەما ژ خەوڕابوونێ تێشتا سپێدێ بهێتەخوارن.
رۆژانە دیجیتال میدیایا ئێن ئاڕ تی بهایێ دراڤان ل بازارێن هەرێما کوردستانێ بەلاڤ دکەت.
دەما کو کەسەکێ دبینی و وەسا هزر دکەی سالانێن زێدەنە دیڤدا دگەڕی، ئێدی زەحمەتە هزر د گونجان و نەگونجانێ دا بکەی، گەلەک کەس یەکسەر وێ دیتنێ دکەنە حەژێکرن، لێ بەریا ڤێ بڕیارێ چەند پسیارەک هەنە کو پێدڤیە
ئەگەر د ئامیرێ کەسەکێ دی دا تە هەژمارا خۆ ڤەکریە و یێ پشتڕاست نینی کو تە داخستیە یان نە، پێدڤی ب تڕسێ ناکەت، ژبەر کو تۆڕا جڤاکیا فەیسبووکێ تایبەتمەندیەک هەیە کو ڕێ ددەت بزانی چ ئامیرەکێ و کەنگی ژی هەژ
د سپێدەهیان دە بەرێ خوارنا نانێ سپێدێ ب گەدەیێ بەتال ڤەخوارنا ئاڤێ سەدەمە ژبۆ شێدارکرنا لەشی و باشکرنا کریارا هەرسێ و نەمانا غازاتێن زکی.
ئەڤڕۆ هونەرمەندێ بناڤودەنگێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ سەعید یوسف، ل باژارێ ستەنبولێ وەغەرا داویێ کر.
شیتیسۆ واتانابی چەند ڕۆژەکان پشتی کو کتێبا گینس بۆ ژمارەیێن پیڤایی نازناڤێ ب تەمەنترین زەلامێ جیهانێ پێ هاتیە دان، وەغەرا داویێ کر.
پەنجەشێرا قۆلۆنێ یەکە ژ مەترسیدارترین جۆرێن پەنجەشێرێ کو تووشی مرۆڤی دبیت، ژبەر گەشەیا نەسروشتیا خانەیێن لەشی کو شیانێن وێ یەکێ هەنە بچنە ئەندامێن دی.
لگۆر گرتە ڤیدیۆییەکێ تیمەک ژ پۆلیسێن چینێ ب ئاوایەکێ دژوار رێ ل توشبوویەکێ دگرن کو دخۆازیت برەڤیت.
نەهاتنا خەوێ د شەڤێ دا یەک ژ وان حالەتانە یێن بنە ئەگەری بێزاریێ، هەروەسا دبیتە ئەگەر کو د رۆژێ دا ژى تە شیانێن کارکرنی نەبن و لەشێ تە لاواز ببیت.
گرنگە د دەما دروستبوونا پەیوەندیێن سوزاداری دا بزانین هەیا چەند ئەو پەیوەندیە درۆستە و پشتراستى کو تە کەسەکا باش و گونجایی یا هەلبژارتى و ئەڤە ژى نابیتە ئەگەرێ تێکچوونا دەرونى.
ژن پشتی تەمەنێ ٤٠ سالیێ پێدڤی ب وێ یەکێنە زێدەتر گرنگیێ ب ساخلەمی و جوانیا شێوێ خۆ بدەن، ب رێیا کارکرن لسەر سیستمەکێ خۆارنا ساخلەم و رۆتینەکا رۆژانە، کو ئەڤێژی دڤێت برێیا چەند رێنماییەکان پەیڕەو بکەن.
ب هزاران سالایە مرۆڤ گیانەوەرێن (کەهی،مالی) کرنە و بۆ مەرەمێن جودا بکارئیناینە، لێ ڕاگرتنا گیانەوێن مالی تنێ وەک هەڤپشەکا ژیانێ مفایەکێ زێدە بۆ ساخلەمیێ هەیە.
دەما سیستەمەکێ خۆارنێ یێ دیاریکری پەیڕەو دکەیت، حەز ژ چەندین خۆارنێن جوودا دکەیت، هەندەکجار ئەڤ حەزە تنێ ژ وێ دهێت ژ وان خۆارنان بێبەشی، لێ هندەک جار هەنە ژی مانایا وێ یەکێ یە ئاریشەکا ساخلەمیێ هەیە.
کێم خەوی یەکە ژ ئەگەرێن قەلەوی و نەخوشیێن دلی دهێتە دانان، بۆ رزگاربوون ژ بێخەویێ ڤان پێنگاڤان جیبجی بکە.
ڤایرۆسێ کۆرۆنا یێ نوو ب ئاوایەکێ دی ولاتێن ئاسیا بەلاڤبوویە، بوویە سەدەم کو زوور کەس توش ببن و ڤایروسەکە دهێتە ڤەگوهاستن، پێدڤیە نیشانێن وێ بزانین.
ڕێڤەبەریا سەقاناسی و عەردهەژێن پارێزگەها دهۆکێ ڕاگەهاند، زۆرترین ڕێژەیا باران بارینێ د دەمێ ٢٤ دەمژمێرێن دەربازبووی ٣٢ ملیمەتر بارینە و ل سەنتەرێ قەزا ئاکرێ بوویە.
یەک ژ ئاریشەیێن مەعیدەى " بەرسوژە" کو دبیتە سەدەما زێدەبوونا ترشیاتیا ناڤا مەعیدەى و ئێش و وەرمینا مەعیدەى لێدکەڤیت، ئاریشێن دەروونى و زێدە خورى سەدەمن بۆ توشبوون ب بەرسوژێ.
ژبلى هەلبژارتنا جورێ ئینتەرنێتێ کو سەدەمە بۆ خاڤیا هێلێ، جهێ دانا مۆدیۆما هێلێ و بەشەک ژ کەرەستەیێن مال هێلێ خاڤتر دکەن و درەنگتر رەبتا مۆبایل یان کۆمپیۆتەرێ دبیت.
هندەك ژ خوارنان هاریکاریا لەشی دکەن کو بکاری خۆ ژ دوهناتیێن لەشی و بتایبەتى یێن زکی رزگار بکەی، ژبەر وی یەکێ گرنگە ئەڤ خوارنە د سیستەمێ رۆژانە دا هەبن.
توشبوویێن نەخۆشیا شەکرێ پێدڤیە گرنگیەکا زێدەتر ب ساخلەمیا خوە بدەن و بشێن ب هشیاری وان خوارنان هەلبژێرن کو دخۆن، هەیا کو ساخلەمیا وان تێکنەچیت و ئاستێ شەکرێ دخوینا وان دا هەڤسەنگ بیت.
زانایێن زانینگەها بیرگهام یانگی یا ئەمریکا دەرخستیە ڤەخوارنا شیرێ چێلا کێم چەوری دەرکەفتنێن نیشانەیێن پیریێ ب ئاوایەکێ بایەلۆجی د لەشی دا کێم دکەت.
توشبوویێن نەخۆشیا شەکرێ دڤێت زێدەتر گرنگیێ ب ساخلەمیا خۆ بدەن و بکارن ب هۆشیاری وان خوارنان هەلبژێرن کو دخۆن، ژبۆ کو ساخلەمیا وان تێکنەچیت و ئاستێ شەکرێ د خوینا وان دا هەڤسەنگ بیت.
راپۆرتەکا نۆژداری ئاشکراکریە کو ئەو خوارنێن مرۆڤ دخۆت ئەگەر هەیە ببنە سەدەما تووشبوونێ ب سەرئێشێ، ژبەر کو دبیت هەندەك ماددە تێدابن کو باندۆرێ لسەر ساخلەمیا کۆئەندامێ دەماران بکەن.
هەنگڤین یەک ژ کەڤنترین جۆرێ شرینیێ کو مرۆڤ بکاردئینیت، ب ئاوایەکێ کو پێنج هزار و ٥٠٠ سالان بەریا سالا زاینی بۆ خوارنێ هاتیە بکارئینان، ژبەر کو گرنترین خاسیەتا وێ ئەوە خراب نابیت.
یەک ژ وان پرسیارێن زانستیێن زێدە دهێنتە کرن و وەکی هندەک جاران رەخنە ژى ل بیردوزا پەرەسەندنێ دهێتە دیتن، ئەوە کا ئەرێ مریشک یان هێک دەستپێکێ هاتیە؟ لڤێرە دی بزاڤانن کەین بەرسڤەکا سادە یا ڤێ پسیارێ ب
گێزەر ب یەک ژ باشترین خوارنێن سڤک دهێتە دانان کو حەزا خوارنا بلەز و نەساخلەم کێم دکەت و ئەڤە ژى ژبەر کو تامەکا شیرین هەیە.
سەرۆکێ سەنتەرێ نوژداری و وەرزشی ل زانکۆیا تەکنیکی ل میۆنخ، مارتن هال ساناهیترین رێک بۆ هاتنەخوارا فشارا خوینێ بێ دەرمان و چارەسەریان.
پسپۆڕێن بوارێ نۆژداری ل نەخۆشخانەیا مایۆ ل ویلایەتا ئاریزۆنا یا ئەمەریکا ئاشکرا کرنە، ماددەیێن خۆارنێ شیان هەنە ساخلەمیا دەروونی یا مرۆڤان باشتر بکەن.
ئەگەر قەبزی بۆ دەما سێ حەفتیان بەردەوامبوو پێدڤیە سەردانا نۆژداری بهێت کرن و پشت ب چارەسەریا نۆژداری بهێت گرێدان ، لێ بەریا دەما وێ درێژ بیت و حالەت خراپتر بیت، دکارین بێ بکارئینانا دەرمانان چارەسەر ب
دەمی دگەل کەسەکێ د ئاخڤین، تنێ ٣٠% زانیاریێن مە ب ڕێیا گۆتووبێژان دەستمە دکەڤیت، تەڤاهیا زانیاریێن دی پێدڤیە ب ڕێیا تۆنادەنگی و دەمووچاڤان و لڤین و کریارێن بەرامبەر پەیدا بکەین.
لگۆڕەی ئەنجامێ ڤەکۆلینەکێ کو ژ گۆڤارا نوژداری یا بەریتانیا هاتیە بەلاڤکرن، سیستما خۆراکی باندۆریەکا دیار لسەر حەز و شیانا سێکسکرنێ لسەر هەردوو ڕەگەزان هەیە.
خۆارنێن تەڕ و ناسک یێن نوو د زڤستانێ دا تامەکا دی هەیە و زێدەتر حەزا تە بۆ دلڤیت، لێ ئالیەکێ دیێ نەرێنی ئەوە بەشەکا زۆر یا وان د وەرزێن سار دا گەشەناکەن و ل جهێن دووردهێن،و خاسییەتا نووبوونێ ژ دەست د
ئەگەر تنێ ژ بۆ کو لاواز دەربکەڤی رەنگێ رەش لبەردکەی، بزانە کو مفایەکێ دی هەیە، ئامارەکا نوو کۆمەکا زانیاریێن نوو دەربارەی رەنگێ جلوبەرگان ئاشکرا دکەت.
ل پارێزگەها ئادانا یا تورکیا ئاهەنگەکا هەڤژینیێ بۆ دوو خوشکان هات رێکخستن.
راپۆرتەکا ساخلەمیێ دەربارەی مفایێن هەستێ حەژێکرنێ و پەیوەندیێن سۆزداری دگەل کەسەکێ دا ئاشکرا کرنە، حەژێکرن چ ژ لەش و دەروونی دکەت؟
سیکس یەکە ژ باشترین چالاکیان کو ساخلەمیا لەشی و دەرۆنێ مرۆڤی رێکدئێخیت و باشتر دکەت، باشکرنا سەقایێ سیکسی راستەوخۆ رامانا ساخلەمی و دەرۆنەکێ باشترە، باشترین دەم ژى پشتى نیڤرۆ یە.
ئاڤ پێدڤیەکا گرنگا رۆژانەیە بۆ لەشی و مرۆڤ و گیانەوەر ب چەندین رێکان وێ ئاڤێ ژ دەشی دەر دکەت، ئەو ژى میز و خوهدان ..، دگەل ئاڤێ ژى هندەک خوین دەردکەڤیت، لێ هەر رێژەکا ئاڤێ کو ئەم ژ دەست بدەین پێدڤیە ب
بەشەکا زۆرا خەلکی دەما کو دچیتە سەرشۆیێ و سەری خوە دشۆن ب هەموو شیانێن خۆ ڤە و ب دلەکێ مرتاح سترانان دبێژن، بۆچی هەمی گاڤا سەرشۆ دبنە ستۆدیۆ بۆ بەشەکا زۆرا خەلکی؟
ئاندریە بیلیف نۆژدارێ گرێیێن پەنجەشێرێ، د داخویانیەکێ دا بۆ کەنالێ زفیزدای یێ ڕوسی ڕاگەهاندیە، زێدەگاڤی د خوارنا گۆشتێ سوردا، ئەو گۆشتێن دەستچێکری کو ماددەیێ کیمیایی د پێکهاتەیا وان دا هەیە، ئەگەرا پە
نوژدارێن بیاڤێ نەخۆشیێن هناڤان لیستەکا خوارنێ دیارکریە کو هاریکارن بۆ باشترکرنا کارێ هناڤان و دووبارە درۆستبوونا ناڤپۆشا هناڤان.
د دەسپێکا گەهشتنا موزێ دا رەنگێ وێ یێ کەسکە و پاشی بۆ رەنگێ زەر دهێتە گوهەرتن د داویێ دا ژى رەش دبیت، تیڤلێ رەشێ لسەر موزێ نەبتنێ بێ زیانە بەلکی چەندین مفایێن ساخلەمیى ژى هەنە.
داستانا ده‌روێشێ عه‌ڤدی و ئه‌ڤیندارییا عەدوولێ ؛ مینا مه‌م و زین، سیابه‌ند و خه‌جێ ده‌ستانەکا کوردان یا هەری ناڤدارە. ده‌روێشێ ئه‌ڤدی ده‌ستانه‌ک کوردا یا نه‌ته‌وی یا ئه‌ڤینداری و قه‌هره‌مانییێ یه. دا
ڤالانتاین ژ ناڤێ قەشەیەکێ رومانی هاتیە، سەرپێجیا بریارا ئیمپراتورێ رومانی کریە و ب نهێنی ڤە سەربازان هەڤژینی لسەر دەستی وی پێکئینا و ب وێ سەدەمێ هاتە بدارڤەکرن.
هندەک کەسان کێشا وان بلەز دهێتە خار بێ کو وەرزشێ بکەن، ئەڤ رەوشە ژی یا نەساخلەمە و بۆ چەند نەخوشیان ڤەدگەریت
هۆنەرمەندێ شانوڤان و سینەماکار عادل عەبدلرەحمان خەلاتێ باشترين ئەكتەر د شەشەمین فیستیڤالا سینەمایی یا (مەریدایێ) ل مەکسیکێ ب دەست خوڤەئينا.
هندەک کەس بلەز خوارنێ دخۆن و د دەمەکی کێ دا ئەو خوارنا بۆ هاتیە دانان تەمام دکەن، ب ڤێ یەکێ ژى ریبری کومەکا مەترسیێن ساخلەمیێ بن.
پتریا کەسان پێدڤیێن خۆ د دەما سەرشوشتنێ دا دگەل خۆ دبەنە د سەرشۆیێ ڤە و ل وێرێ ددانن وەکی فرچێ ددانا و لیفک و خاولی و پێدڤیێن دی، د دەمەکێ دا ئەڤ کارە یێ شاشە و مەترسی لسەر ساخلەمیێ درۆست دکەت.
ڕووپەلا برایت ساید ١٦ وێنە بەلاڤکرن، کو هندەک ژ وان ب خەمگینیا وان هندەکێن دی ژی ب جوانیا وان هەستێ کو تێدانە، چێدیبت ڕۆندکان ژ چاڤان بیننن.
چەنیدین سالە د ناڤ خەلکێ دا بەحسا مفا و زەرەرێن گۆشتی دهێنەکرن، لێ ئەرێ ژ ڕوویێ لەشی ڤە دێ چ گۆهڕینان بسەر لەشی دا ئینیت دەما کو خوارنا گوشتێ تەردکەی یان ناخۆیی؟
هەیاى نها تە زانیە کو دەما دچیە د ئاڤێ دا یا سەرێ خۆ دشۆی، چما پیستی دەست و پێت تە د چرچن و چ جهێن دی یێن لەشی ناهێنە گوهەرین؟
ڤیدیۆ یا بالەفڕەکێ کو ژ ئەسمانێ بەریتانیا بریسی لێددەت ب ئاوایەکێ بەرچاڤ د تۆڕێن جڤاکی دا بەلاڤبوویە.
ل هندەک جهێن گشتی دەرگەهێ توالێتان بچیکن و بەشێ خوارێ پێڤە نینە و هەیا سەقفێ توالێتێ نەهاتیە بلندکرن، چێدبیت ئەو پرسیار ل دەف تە دروست ببیت کو سەدەما ڤێ یەکێ چییە؟.
ڕێڤەبەرێ جیبجیکارێ کۆمپانیا خۆراکیا توتکی هەیا کو ئیسپاتکەن کو بەرهەمێ وان زەرەر بۆ ساخلەمیا توتکی نینە، لگۆڕ گۆتنا خوە تنێ بۆ مەهەکێ خوارنا سەی- توتکی خواریە.
ئارمانجا هەموو دایکەکێ ئەوە ب هەموو ئاوایەکێ زارۆکێن خوە ژ نەخۆشیان بپارێزیت و نەهێلیت ڕووبڕویێ چ مەترسیان ببن، دایکەکا چینی ژی ب ئاوایەکێ بالکێش ئەڤ یەکە سەلماندیە.
چەند رێکێن بساناهی هەنە کو هاریکاریا تە بکەن بۆ مانا بێهنا گولاڤا تە بۆ دەمەکێ زێدەتر و بێهنەکا بهێزتر هەبیت.
دەما چەندین سالانە بەحسا مفا و زیانێن خوارنا گوشتى دهێتە کرن، لێ ئەرێ لەشێ تە دێ گوهەرتن بسەر دا هێت ئەگەر گوشتى نەخوی؟
د وێ پێلا بەفربارین و سەرمایێ دا کو هەرێما کوردستانێ و هند باژاڕێن عێراقێ ڤەگرتی، باژاڕێ بەغدا ژی بێ پشک نەبوو و ب بەفرێ سپی بوو.
پتریا کەسان وەها فێربوونە کو د سپێدەهیان دا چایێ یان قەهوێ ڤەدخون، لێ نوژدار ئاموژگاریا خەلکى دکەن کو ئاڤا گەرم ڤەخون و مفایەکێ باش ب ساخلەمیێ دگەهینیت.
گەلەک کەس ڕۆژانە ڕێژەیەکا زێدە یا شەکرێ دخۆن، بێ کو ئاگەهداربن کو دی ب ڤی ئاوایێ مەترسیەکا مەزن لسەر ساخلەمیا مرۆڤی درۆست کەت.
زەلامەکی ڤێتنامی ژبەر کو خەمێن ژ دەستدانا هەڤژینا وی ل دلێ وی دەرناچن و لسەر سڤک نابن، لاشەیێ وێ کریە ناڤ پەیکەرەکێ پلاستەر دا و ١٦ سالن لسەر جهێ خۆ یێ نڤستنێ دانایە.
ل تۆڕێن جڤاکی ڤیدیۆیەک بەلاڤبوویە کو تێدا ژ ئالیێ چەند کارمەندێن ساخلەمیێ ڤە توشبوویێن ڤایرۆسا کۆڕۆنایێ ب زۆر ژ مالێن وان دهێنە دەرخستن.
د ڤی سەردەمی دا بسەدەما پێشکەفتنا ژیانێ پشکەکا زێدەیا ولاتان، ژن ب هەمان ئاوایێ زەلامان مژوولی کارکرنێ نە ل دەرڤەی مال، ڤەکولینەکا ئەمریکی کار کرن و ساخلەمیا ژنان پێکڤە گرێددەت.
تۆڕا جڤاکیا ئینستاگرامێ چەند خزمەتگوزاریێن نوو بۆ وی بەشی زێدەکرن کو ئەو کەس تە فۆلۆوکرنە تێدا دهێنە نیشاندان.
مریشک یەکە ژ وان خوارنان کو د جیهانێ دا زۆرترین داخازی لسەره،لێ لگۆڕەی ڤەکۆلینەکا نوو، خوارنا شەپیلک و ملێ مریشکێ زەرەرێ ب ساخلەمیا مرۆڤی دگەهینیت.
کچەك ژبەر تووشبوونێ ب نەخۆشییەکا کو هەڤئاوایێ وێ نینە، پێستێ وێ وەک شێوەیێ بەری لێدهێت.
چەند وێنەیێن بەرەیێن پێش یێن شەر دگەل ڤایرۆسا کۆرۆنایێ دا هاتنە بەلاڤکرن کۆ ڕەۆشا نۆژدارێن چینێ نیشان ددەت.
زۆر کەس ڕۆژانە دخوازن نانێ جەمدی کو د ناڤ سەلاجێ دا هەلگرتنە لسەر تەباخا غازێ گەرم بکەن، لێ ئەڤە یا مەترسیدارە و ئەگەر هەیە کەسی تووشی چەندین ئاریشەیێن ساخلەمیێ بکەت.
پتات یەکە ژ وان خوارنێن رۆژانە ب چەندین ئاوایێ جوودا ژ ئالیێ پتریا کەسان ڤە دهێنە خوارن لێ د دەما خوارنا پتاتان دا پێدڤیە یێ ئاگەهداربی ژ ڤان مەترسیان.
ژنەکا چینی شیا خوە ژ دەستدرێژیا سێکسی ڕزگاربکەت و ب هێجەتا وێ یەکێ کو گۆتبوو توشێ نەخۆشیا کۆڕۆنایێ بوویە و ل باژاڕێ ووهانا چینی هاتیە.
لیژنەیا فەتوایا مسرێ د رۆژا جیهانی یا پەنجەشێرێ دا کو ٤ێ سباتێ بوو ئاشکراکر، هەر نەخوشەکێ بسەدەما پەنجەشێرێ بمریت، شەهیدە.
بێهنا دەڤى چەندین ئاریشێن ساخلەمیێ و جڤاکى بۆ مروڤان دروست دکەن دبیت نەخوشیەکا دیارکرى ژى بیت ، لێ ب گشتى هندەک خوارن هەنە کو بهێنا نەخوشا دەڤى زێدە دکەن.
لگۆر ئەنجاما ڤەکولینەکێ کو ل زانینگەها ئۆهایو یا ئەمریکا ئەنجام دایە ئاشکرا کریە، تنێ بهێنکرنا لەیمونان هاریکاریا مرۆڤى دکەت کو میزاجێ مرۆڤى باشتر بکەت.
دوو گەنجێن میسڕی داویا دەمێ ژیانا خوە بڕێیا وەشانا ڕاستەوخۆ یا تۆڕا جڤاکیا فەیسبووکێ بەلاڤکر، ئەڤەژی دەمێ کو دناڤ ترۆمبێلەکێ دا بوونە و ب لەزاتیەکا زێدە ب جاددەیێن قاهیرەدا دەربازبوونە.
دەما کو زەلام دخوازن شیانێن خۆ یێن سێکسی زێدەبکەن پەنایێ دبەنە بەر چەندین دەرمانێن جۆر ب جۆر کو چێدبیت هندەک ژ وان باندۆریا نەرێنی لسەر ساخلەمیێ هەبن، ب گشتی باشترە ب ڕێیا خوارنێن سروشتی وێ ئاریشەیێ چ
زانایێن چینی ڕاگەهاندن، بەلگەیێن زۆر د بەردەستێ وان دانە کو دسەلمینن ژێدەرێ دروستبوونا ڤایرۆسا کۆرۆنایێ چەکچەکیلەیە.
هونەرمەندێ سترانبێژ کاروان کامیل نووترین ستران ب ئاوایێ دەنگی بناڤێ "تەنەبینم" ل چەنالێ تایبەت یێ خۆ د یوتیوبێ دا بەلاڤکر.
خوێ یا دەریای یان خوێیا زڤر دژی کۆمبوونا بەکتریایانە لسەر پێستی، کار دکەت بۆ ژناڤبرنا پێستێ مری یێ دێمی و پارێزگاریێ ژ باندۆریێن دەرەکی دکەت کو زیان ب پێستێ دێمی دگەهینن.
پشتی کو ب رێیا ڤیدیۆیەکێ کو بوو ب یەک ژ بناڤودەنگترین دێمێن د ناڤا ئینتەرنێتێ و تۆڕێن جڤاکی دا، زەلامێ تەقسیمێ داخۆیانی بۆ میدیایێن تورکی دا.
زێدەترى هەر ئامیرەکێ موبایل بەردەستێن مروڤی دکەڤیت ئەڤە ژى سەدەمەکێ مەترسیدارە بۆ میکروب و مەترسیدار لسەر ساخلەمیا مرۆڤی.
گەلەک کەس شەڤێ درەنگ دنڤن، ڤێجا چ ژبەر هزرکرنا زۆر بیت یان نەخۆشی و بکارئینانا تۆڕێن جڤاکی بیت، بیێ بکارئینانا دەرمانی دشێن ب مەساجکرنێ "شێلانا" پییان چارەسەر دبیت دێ زی نڤی.
پشکەکا زۆر ژ خەلکی بدەست تەنکیا پرچێ دنالینن، چ ب وەریانێ یانژی بێھێزی و ھشکیا پرچێ بیت، ژپێخەمت باشبوونێ پارەیەکێ زۆر دمەزێخن، لێ خوارنا چەند جۆرەکێن خورنا سەدەمن ژبۆ گەشەکرنا پرچێ و کێمکرنا وێ ئاریش
پۆلیسێ ئەمریکا ل ویلایەتا مێشیگان کاری ژنەکێ ڕزگار بکەت پشتی کو کەفتیە ناڤ ڕۆبارەکا جەمەدی دا، کو دخواست ماسیان ژ کەنارلێڤێن ڕۆبارێ دابگریت.
مادەیەکێ خوارنێ یێ گرنگ د باهیڤێ دا هەیە، ب یەک ژ وان چەرەسان دهێتە دانان کو لەشی ڕۆژانە پێدڤی پێ هەیە و دێ تە ژ نەخۆشیێن مەترسیدار پارێزیت، دگەل ڤێ یەکێ ژی ڕوونێ وێ بۆ پڕچ و پیستی بمفایە.
پشتی کچەک دکەڤیتە سەر هێلا ئاسنی یا شەمەندەفرەکا بلەز ، بابێ وێ ژیانا خۆ د ئێخیتە د مەترسیێ دا و رزگار دکەت و بەلاڤکرنا ڤیدی د تۆرێن جڤاکی دا کارڤەدانەکا زێدە لێکەفت.
بۆ بدەستخستنا تەرکیزەکا زێدەتر و ب جهگەهاندنا کارێن ڕۆژانە ب باشی، گرنگە خۆ ژ هندەک ئاوایێن خوارنا تشتێ بپارێزین و ڕێکبێخین و گرنگیێ پێ بدەین، ژبەر کو جۆرێ خوارنێ و تێشتێ باندورىەکا زێدە لسەر ساخلەمیا
کرمێ ناڤ زکی یان هناڤان ئەو جورێ کرمیە کو تووشی کۆئەندامێ هەرسکرنێ دبیت کو دبیت ب سەدەما چەندین هۆکارێن جوودا وەک خۆارنا خراب بیت.
هندەک ژ خوارنێن ژیانا ڕۆژانە چ ژبەر شاش هەلگرتنێ یان بەرهەڤکرنا وان بیت، سەدەمن بۆ مرنەکا لسەر خۆ، هەرچەند تامەکا خۆش هەنە، لێ زەرەرێن وان زێدەترن.
وەرمینا مێلاکێ پێکهاتیە ژ کارڤەدانێن خانەیێن مێلاکێ دەمێ ژ ئالیێ میکرۆبەکێ یان ماددەیەکا زەرەربەخش وەک کحول یان ژەهرێ هێرش بۆ سەر وان هاتبیتە کرن، چێدبیتن ژی هندەک نەخۆشیێن دۆمدرێژ ژی ببنە سەدەما وەرم
گرافیک دیزاینەرەکێ ئەمریکی ب بکارئینانا شیانێن خۆ د بیاڤێ وێنەکێشیێ دا، بزاڤان دکەت شێوەیێن کەسایەتیێن ناڤدارێن دیرۆکێ د ناڤ ژیانێ دا زیندی بکەتەڤە و شێوەیێن وان نیشا مە بدەت کو ئەگەر د نها دا ژیابان
د رۆژەکا وەک ئەڤرۆ دا ھونەرمەند عەبدولواحد زاخوی ل سەنتەرێ باژارێ دھۆکێ ژ ئالیێ کەسەکێ ڤە ھاتە کوشتن
هەسپسیارەک ب خۆ و هەسپێ خۆڤە د زێیێ مەزن دا ژ خەندقینێ رزگاریبوون.
خارنا نانێ سپێدەهیان گرنگیەگا زێدە بۆ لەشی هەیە، خۆراکی وهێزێ بۆ لەشی دابین دکەت کو ب درێژاهیا ڕۆژێ پێدڤی پێیە، د گەل وێ یەکێ دا ژی کێشا لەشی کێم دکەت، باشترە خارنا سپێدەهیان یا زەنگین بیت ب شۆفانێ و
د یەکەم هەڤدیتن دا چێدبیت تنێ ب پێنج خولەکان وی کەسێ کاریزماتیک بنیاسی و د ناخێ تەدا جهێ خۆ بکەت، ڤان جۆرە کەسان چەند تایبەتمەندی هەنە کو ب جڤینێن خۆ وەسا دکەن ژ کەسێن ئاسایی ب باندۆرتر بن.
د جیهانێ دا ٢٠٠٠ ملیاردێر هەنە، د گۆڤارا فۆربس یا ئەمەریکی دا هاتیە کو د پلەیا یەکێ دا جێف بێزۆس دامەزرێنەر و رێڤەبەرێ کۆمپانیا ئەمازۆن خۆدانێ ١٠٠ ملیار دۆلارانە.
گوندەکێ جودا و تایبەت ب کورتە بالایان، کو ب یەک ژ جوداترین گوند لسەر ڕووی عەردی دهێتە دانان، دکەڤیتە باشور و ڕۆژهەلاتا ئیرانێ، هەژمارا ئاکنجیێن وی ژی ٧٠٠ کەسان دەرباز ناکەت.
بهێزترین زەلامێ پاکستانێ کو کێشاوی ٩٠٠ پاوەندە، ب دویڤ هەڤژینەکا قەلەو دگەڕیێت، هەموو ئەو کچ ڕەتکرنە، کو داخوازا هەڤژینیێ لێکرنە ب سەدەما کو کێشا وان کێم بوویە.
دگەل گەهشتنا تەمەنێ ٣٠ سالیێ کریارا چالاکیا لەشی کێم دبیت ، ژبەر وێ یەکێ دڤێت ئاگەهداری وان جورێن خوارنان بی کو دخۆی ، ژبەر کو ئەگەر هەیە رووبرووی ئاریشەیا قەلەوی و ئاریشەیێن ساخلەمیێ ببین.
د ڕۆژەکا وەک ئەڤرۆ دا و ل ٢٠/١/١٩٨٦ هونەرمەندێ سترانبێژێ بناڤودەنگ ئەیاز یوسف بەرنیاس ب ئەیاس زاخۆیی وەغەرا داویێ کر.
ڤەکۆلینەکا نوو ئاشکرا کریە، ئەو زەلامێن زەیتا ماسیان دخۆن کو بڕەکا زێدە یا ترشا چەوریا ئۆمێگا ٣ تێدایە و ئەڤ یەک ژى شیانێن زارۆک دروستکرنێ د زەلامان دا بهێز دکەت.
د گرتەیا ڤیدیۆیەکێ دا دەر دکەڤیت ڤلادیمێر پوتین و جۆرج بۆش دگەل چەند سەماکەران دا سەمایێ دکەن.
هەموو جۆرێن تووشبوون ب جەلتەیا دلی تنێ ژ ئازارا سینگی پێکنەهاتنە، بەلکو هندەک جاران کۆمەکا نیشانەیێن دی ژی دگەل داهەنە.
