لوتکەی کۆمکاری عەرەبی لە عێراق و رەهەندە جیاوازەکانی

1264 جار خوێندراوەتەوە

هەرچەندە عێراق مێژووەکەی زۆر کۆن نیە و بەشێوەیەکی ناسروشتی دامەزراوە، بەڵام جیۆپۆلەتیکی ئەم وڵاتە هەمیشە رۆڵی گرنگی پێ بەخشیوە، جا ئەم رۆڵە کەم جار هەبووە بوبێت بە خێر و بێر بۆ دانیشتوانەکەی بەڵکو هەمیشە بووە بە مایەی نەهامەتی و جەنگ و قات و قری و ماڵوێرانی.

ئەگەر گوزەرێکی خێرا بکەین بە رووداوەکانی ئەم وڵاتەدا ئەبینین لە ناوەراستی پەنجاکانی سەدەی رابردووەوە گۆرەپانی سیاسی عێراق جوڵەی بەرچاو و کاریگەری بەخۆیەوە بینیوە و هەمیشە عێراق وەکو خاڵێکی گرنگ تەماشا کراوە چونکە بۆ وڵاتانی عەرەبی دەرگایەک بووە بە رووی ئێران و تورکیا دا و بۆ ئەمریکی و ئەوروپیەکانیش ستراتیجێکی ئابوری و سەربازی و سیاسی بووە.

هەر بۆیە عێراق بوو بە قوربانیەکی گەورەی ململانێ جەمسەریەکان و ( ٨ ) ساڵ بە جەنگێکی وێرانکەرەوە تلا، کە بە ئێستاشەوە باجی ئەو جەنگە دەدات لە رووی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسیەوە.
پاشان جەنگی کەنداو و لێکەوتەکانی و گەمارۆی ئابووری و جەنگی ناوخۆیی عێراقی لە دەوڵەتێکی دەوڵەمەندەوە کرد بە وڵاتێکی وێران و دەروەزەکەر، لە پاش ٢٠٠٣ و رووخانی رژێمی بەعس سەرەڕای ئازاد بوونی ئەم وڵاتە لەدەستی دیکتاتۆریەت و کوشتن و برین و قات و قری، جارێکی تر رووبەرووی جەنگی ئیرهاب و قاعيدە و داعش بوویەوە و لەم قۆناغەشدا سەروەت و سامانێکی زۆری مادی مرۆیی بەهەدەر چوو.

عێراق لە قۆناغی ئەمڕۆیدا هەوڵدەدات رۆڵی مێژوویی خۆی بۆ بگەرێتەوە و ببێت بەسەنتەرێکی سیاسی و ئابوری گرنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەراستتدا، هەرچەندە ئاڵەنگاریەکانی بەردەم گەشەکردنی عێراق کەم نین هەر لە ناکۆکی و ململانێ ناوخۆییەکان تاکو دەگات بە دەست تێوەردانە دەرەکیەکان و پەتای گەندەڵی. میوانداری کردنی عێراق بۆ لوتکەی کۆمکاری عەرەبی ژمارە (٣٤) لە بەغدا رووداوێکی گرنگە و عێراق لەم رێگەیەوە ئەوە دەردەخات کە لە ئێستادا خاوەن ئاسایش و ئارامیە و ئەتوانێت بەباشی خاکەکەی بپارێزێت، لەلایەکی تریشەوە دەریدەخات کە عێراق لە رووی ئابوریشەوە گەشەی کردووە و توانیوێتی بگات بەئاستی جێگری ئابووری، هەربۆیەش عێراق لە وڵاتێکی چاو لە هاوکاری نێودەوڵەتی و هەرێمیەوە چۆتە ئاستی بەخشینی هاوکاری، هەر بۆیە بڕیار ئەدات وەک خاوەن ماڵێک بۆ لوتکەی کۆمکارەکە بڕی (٤٠) ملیۆن دۆلار ببەخشێت بۆ هاوکاری کردنی غەزە و لوبنان.

ئەگەر لە رووی سیاسی و دیبلۆماسیەوە تەماشا بکەین ئەبینین عێراق لە دەوڵەتێکی گۆشەگیر کراوەوە بووە بە دەوڵەتێکی خاوەن پەیوەندی هاوسەنگ لە ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمیدا و لە ئەمرۆدا خاوەن پەیوەندیەکی بەهێزە لەگەڵ هەر یەکە لە ( ئەمریکا ، ئێران، تورکیا، سعوديا )و وڵاتانی تر.

کۆکردنەوەی سەرکردەکانی (٢٢) دەوڵەتی عەرەبی لەبەغداد جگە لەوەی رەهەندی سیاسی هەیە، رەهەندی ئابوریشی هەیە و دەرگا بۆ وڵاتانی عەرەبی ئەکاتەوە کە وەبەرهێنانی زیاتر بکەن لە عێراق چونکە عێراق لە ئێستادا ئارامەو لە قۆناغى دووبارە بنیادنانەوە دایە.

شایانی باسە بوونی کورد لە لوتکەکەدا هەستی پێدەکرا، چونکە سەرۆک کۆمارو وەزیری دەرەوە کوردن و لە دووپێگەی گرنگ و کاریگەرن، بۆیە لەو رێگایەوە دەتوانن گرنگی بدەن بە پێگە و سەنگی کورد لە نێو کۆمکاری عەرەبیدا بەشێوازێک کە کوردستان پشکی شێری بەربکەوێت لە دەرفەتی وەبەرهێنانی وڵاتانی عەرەبیدا و پاشان سەرنجی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ ئەوە رابکێشن کە کورد مەترسی نیە بۆ سەر گەلی عەرەب و پێویستە پشتیوانی لە دۆزی کورد بکەن.

جێگای ئاماژەیە کە لە وتاری حکومەتی عێراقیدا کە لەلایەن سودانیەوە پێشکەش کرا و باسی لە دۆخی سوریا و پشتیوانی عێراق بۆ ئەو وڵاتە کرد، لە نێو وتەکانیدا زۆر بە روونی داوای لە سوریا کرد کە ببێت بەخاوەنی دەستورێکی دیموکراسی و رەچاوی مافی پێکهاتە و کەمینەکان بکات، ئەم دەستەواژانە کاریگەرن بۆ داننانی وڵاتانی عەرەبی بەمافی کەمینەکان و پێکهاتەکانی نێو وڵاتەکانیان بە تایبەتی کورد کە هیوادارین لە ئایندەدا لە سوریا ببن بەخاوەن کیانێکی دەستوری لە چوار چێوەی سوریادا.

گرنگە هەرێمی کوردستان رۆڵی زیاتری پێبدرێت لەم جۆرە چالاکیە سیاسیانەدا لە بەغداد، هەرچەندە جگە لەبوونی سەرۆک کۆمارو وەزیری دەرەوەی عێراق لە کۆنکارەکەدا کە کوردن سەرۆکی هەرێمی کوردستانیش بەشداربووە، بەڵام بەخەسڵەتی ئەوەی عێراق دەوڵەتێکی فیدراڵیە و ئەم سیستەمەش پشت بەهاوبەشی کردن دەبەستێت، بۆیە دەکرێت هەرێمی کوردستان لەم جۆرە چالاکیانە و پەیامە سیاسیەکانیدا هاوبەشیکردنەکەی زیاتر رەنگبداتەوە.