پەروەردە و گیانی وەرگرتنی ڕەخنە

6288 جار خوێندراوەتەوە

(من ڕەخنەی توندم لەکەسی زیرەکەوە پێ باشترە لە پشتیوانی کوێرانەی خەڵک - یۆهانس کێپلە)

هیچ گومان نیە لەسەرئەوەی پەروەردەی رەخنەگرانە، دیدێکی سەردەمیانەی پێویستە بۆ پەروەردە و ئایندەی گشت کۆمەڵگەیەک، ئەو دیدەی کە مانای جەوهەری راهێنان و تێبینیکردن و سەرنجدان و خوێندنەوەی ووردە بۆ هەموو کایە جۆربەجۆرەکانی ژیان.

دیدی ڕەخنە و رەخنەلێگرتن وابەستەی کایەکانی ژیان دەکرێت لەڕێگەی پرۆسەی پەروەردەوە، ئەوەش بەسانایی بەدینایەت پێویستی بە پلان و دانانی ئامانج و ستراتیژی دوورمەودا هەیە.

پەروەردەی رەخنەگرانە(رەخنەیی) ئامانجی پێکهێنانی عەقڵە بە شێوەیەک کە بتوانێت بڕیارلەسەر بیرۆکە و تێڕوانین و بڕیاردانەکانی دەربکات بۆ دیاریکردنی ڕادەی یەکگرتوویییان لە ڕووی دەروونییەوە پێش ئەوەی وەریبگرێت، عەقڵی رەخنەیی دیاردە و ڕووداوەکان وەک خۆیان قبوڵ ناکات و پەلە ناکات لە باوەڕپێهێنانیان، بەڵکو دەیانخاتە بەردەم تەرازووی دەروون و بەراورد و هەڵسەنگاندنەوە، تاقیاندەکاتەوە بۆ ئەوەی بزانێت ئایا راستن یان هەڵەن.

پەروەردەی ڕەخنەگرانە، هەنگاوی گرنگدان و بایەخپێدانە بە گیانی وەرگرتنی جیاوازی و بەراوردکردن تا دەگات بەئامانج، بۆیە دەکرێ ئەم تێزە ناوبنێین (جیاوازی رەخنە و رق) ئەمەش بەومانایە دێت کە هیچ کاتێک رەخنە ناچێتە ناو چوارچێوەی رق و کینەوە، بەڵکو دەبێتە بەشێکی گرنگ لە گەیشتن بە دۆزینەوەی رێی راست و دروستی ژیان، لەمبارەوە (مستەفا مەحمود) دەڵێت: (جیاوازی هەیە لە نێوان رەخنە و رق، لە نێوان ئامۆژگاری و روشکێنی لە نێوان رێنمایی و سەرپەرشتیکردن، ژیانی خەڵک بە ناوی تۆ نەنووسراوە تا پێیان بڵێی چۆن بژین).

ئێمە پەروەردەی کەلتورێکی داخراو و داگیرکراوین، لەناو هەناوی هەر تاکێکماندا، لەجێی رەخنە دڕکی رق و کینە رواوە، تاکە هۆکارێکیش کە بتوانین لێی دەربچین هاندان و بەپیرەوەچوونە، رووەو پەروەردەی رەخنەگرانە، ئەویش کارکردن و ماندووبونی گەرەکە تا رێچکەیەک بدۆزینەوە بۆ ئەوەی بمانگەیەنێت بە رێگە راست و فراوانەکەی ژیان، لە رێگەی بیرکردنەوەی رەخنەگرانە دەگەین بە پەروەردەی رەخنەگرانە.

لەناو کۆمەڵگەی کوردی و ڕۆژهەڵاتی تائێستاش بیرکردنەوەی رەخنەگرانە نەبۆتە نەریت، تا بتوانرێت بخرێتە ناو پرۆسەی پەروەردەوە، لەناو ژانرە ئەدەبیەکانیشدا رەخنە هەمیشە بەچاوێکی دژ و دوژمن لێی روانراوە و کەم نوسەر هەیە ئەو گیانە بەئاسایی وەربگرێت، بۆیە (مامۆستاهەژار) لەوەرگێڕانی (شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی) ئاماژە بەوەدەدات و دەڵێت،" من مەمنوونی ئەوانەم کەشڕەکانم بۆپینەدەکەن نەک هەوڵبدەن عەیب وعارم وەدەرخەن."

دیارە خۆی باش کۆمەڵگەکەی دەناسێت و دەزانێت چۆن لەسەنگەردان بۆشکاندنی یەکتری.

ئاراستەی بەدیهاتنی ئەم بیرکردنەوەی رەخنەگرانەیە، بە کەسانی باش و بیرفراوان دەکرێت (سەلمان عۆدە) دەڵێت، "دانیشتن لەگەڵ کەسانی ژیر کاریگەری رەخنەی خراپ لەسەرت کەمدەکاتەوە، واتلێدەکات بەچاوی ئاسایی لە رەخنە بڕوانی".

لەناو پەروەردەدا بەڕەچاوکردنی جیاوازییەکان و کارکردن لەسەر بنەماکانی لێهاتوویی بەشێوەیەکی دادپەروەرانە ئامانجگەلێک بەدیدێنێت، کە هەموولایەنەکان و بەشەکانی ناو پرۆسەکە بگرێتەوە لەپیداگۆجی (فەلسەفەی پەروەردە) و شێوازی گەیاندن یان وانە وتنەوەی مامۆستایان (دیداکتیک).

ئەوەی جێی گومان و سەرنج و تێبینی من و زۆر لە کەسانیترە، لەئێستادا مامۆستاکان بەگشتی بەگیانی بیری رەخنەگرانە رانەهێنراون و هیچ پلانێکی باش لەوجۆرە نەبۆتە بەرنامەی کاریان، ئەمەش ئەوەندەی لەسەر وەزارەتی پەروەردەیە کەمتر رەخنەکە ئەوان یان مامۆستاکان دەگرێتەوە.

ئەوەی ئاماژەم بۆکردوە، تەنها تیشکێکە وخستومەتە سەر ئەوکایە گرنگەی ژیان کە بۆ هەموولایەن و کایەکانی ژیانی کۆمەڵگە گرنگ وپێویستە،جا ئەگەر بمانەوێ هەموو کۆمەڵگە بگرێتەوە، پێویستە لەناو پەروەردەدا رەنگدانەوەی باشی هەبێت، ئەوەش بەدەست خستنە سەر هەموو کەلێن و کەموکوڕییەکانی ناو پرۆسەکەیە لە دیاریکردنی فەلسەفەیەکی پەروەردەیی هاوچەرخ و سەردامییانە، دواتر پرۆگرامی گونجاو و ڕاهێنانی بەردەوامی مامۆستایان، دڵنیام ئەوەش کاتی زۆری دەوێ بەڵام دەستپێکردن زۆرباشترە لەچاوەڕوانی و دانیشتن بەدیار دۆخێکی خراپکراوی ناڕوون.