ئابوورییەکانی فێرکردن لەهەرێمدا

5976 جار خوێندراوەتەوە

جێی ئاماژە بۆکردنە کە؛ ئابوورییەکانی فێرکردن ( اقتصاديات التعليم ) وەک بیرۆکە ریشەیەکی مێژوویی هەیە و پاشان بەدیاریکراوی چەندان فەیلەسوف و زانای ئابووری لەسەری وەستاون وەک؛ ئادەم سمیس، ریکاردۆ، دایڤد هیوم، ماڵتۆس و ... هتد، بەڵام لەسەرەتای شەستەکانی سەدەی رابردوو وەک لقێکی زانستی ئابووری هاتە ناساندن و بوو بەدیفاکتۆ.

بێگومان پرسی ئابووری لەنێو سیستمی فێرکردنی وڵاتانی پێشکەوتوو و هەموو ئەو وڵاتانەش کەهەنگاوی جدیان هەڵگرتووەو کاروانی گەشەپێدانیان سەرڕێ خستووە، پلە و پێگەی گرنگی گرتووەو ئەویش لەسۆنگەی تێگەیشتن لەگرنگیی سەرمایەی مرۆیی سەرچاوەی گرتووە.

لەسەردەمی شۆڕشی زانیاریی و ئابووری مەعریفەدا؛ ئەوە یەکلابووەتەوە کەوەبەرهێنان لەسەرمایەی مرۆییدا، سێ بەرانبەر و زیاتر، لە وەبەرهێنان لەسەرمایەی ماددیدا گرنگترە، روونتر بڵێیین تەکنەلۆژیای زانیاریی و ڤاکسینی کۆرۆنا نەزەوی بەپییت و نەکەشوهەوای گونجاو و نەسەرچاوەی ئاوی شیرین و نە هەبوونی پەتڕۆڵ و نەکانزای گرانبەهای گەرەکە.

خوێندن بەئامانجی رۆشنبیریی و پێگەی کۆمەڵایەتی، دەیان فرسەخ لەدوای ئامانجی ئابوورییەوە دێت، بۆیە ئەم پرسە وەک فاکت خۆی دەسەپێنێ : گەر بڕوانامەیەک یان پسپۆریی و رشتەیەک لەگەڵ بازاڕی کاردا یەکانگیر نەبێت، بەمانایەکی دیکە خاوەنەکەی کاری پێوەگیر نەکەوێ ، چ بەهایەکی هەیە؟

ئابوورییەکانی فێرکردن گرنگی دەدات بە هەریەک لە : سوود و تێچوونی ئابووریانەی فێرکردن، پوختتر بڵێیین هەڵدەستێ بەلێکۆڵینەوە لە هاوکێشەی تێهاویشتە و دەرهاویشتەکان ( المدخلات و المخرجات ) ، بەزمانێکی سادەتر؛ هەڵدەستێ بەلێکۆڵینەوە لەخەرجییەکانی خوێندن لەلایەک و لەلایەکی دیکەوە کادر و پسپۆرییەکان کەتاچەند تەریب و هەماهەنگی بازاڕی کارن.

بەو پێودانگەو هەروەها پشتبەستن بەپرەنسیپی کەڵکی ئابووری بۆ فێرکردن ( دراسة الجدوی الاقتصادية للتعلیيم )، ئایا سیستمی فێرکردن لەزانکۆ و پەیمانگاکاندا ، لۆژیکیی و دروستن؟

وەڵامی پرسیارەکە تەنانەت لای خەڵکی ئاسایی و عەوامیش وەگیردەکەوێ کە ؛ حکومەت و دایک و باوکی خوێندکار خەرجییەکی زۆر وەئەستۆ دەگرن و لەبەرانبەریشدا لەشکرێکی بێکار و بەتاڵ لەخوێندکار خوێندن تەواو دەکەن.

ساڵانە لەشکرێک بۆخوێندن روودەکەنە زانکۆ و پەیمانگاکان و پاش تەواوکردنی خوێندن و دەرچوونیان ، حکومەت دایاننامەزرێنێ و فەزا و پانتایی کەرتی تایبەتیش بەجۆرێک بەرتەسکە، ژمارەیەکی زۆرکەم وەخۆدەگرێ، ئەوە باسی ئەو رشتەو پسۆرییانە هەرناکەین کەهەواییە و ئەسڵەن بازاڕی کار پێویستی پێی نییە، بۆیە روودەکەینە بڕیارسازانی هەرێم و دەپرسین ؛ ئەو هەموو خەرجیی و بەفیڕۆدانە بۆچیی و لەپای چی؟

بۆیە بەدیاریکراوی ئەرکی هەریەک لەوەزیری خوێندنی باڵا و پەروەردەیە کە ئەم کەیسە ببنە سەرمێزی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران و پاشان بڕیاری دروستی پێدەرچێ.

ئەزموون و وانەکانی وڵاتانی پێشکەوتوو پێمان دەڵێن؛ دوای تەواوکردنی نۆساڵ خوێندن لەقۆناغی بنەڕەتیی، خوێندنی پیشەیی (پیشەسازیی، بازرگانیی، کشتوکاڵ، تەندروستیی و ....... هتد ) دەبێتە پێشەنگ ، نەک خوێندنی ئامادەیی ئەکادیمیی ، دواجار لەشکری زۆر و بۆری زانکۆ و پەیمانگاکان دەبێتە لەشکرێکی کەم و پوخت و ، هەروەها کەمکردنەوەی ئەو بەش و پسپۆریانەی کەهەماهەنگ و تەریبی بازاڕی کار نین.

گرنگیدان بەخوێندنی پیشەیی و کوالیتییەکەی، وێڕای ئەوەی دەچێتە خانەی وەبەرهێنانی دروست لەسەرمایەی مرۆییدا لەلایەک و ، لەلایەکی دیکەوە بەفیڕۆدانی تەمەنی کار و خەرجییە زۆر و زەوەندەکانی سەرشانی حکومەت و کەسوکاری خوێندکار کەمدەکاتەوە، بۆیە پێویستە حکومەت کۆتایی بەرۆڵی پاسیڤانەی خۆی لەمەڕ ئەو پرسە بهێنێ و بەپلانێکی مەدروس و تۆکمە، بەمیکانیزمی دروست و گونجاو، ئامادەکاریی بۆ خوێندنی پیشەیی بکات، هەر لەبینای گونجاو، کەرەستەکانی راهێنان، وانەکانی کرداریی ( عملي )، دەرماڵەی خوێندکاران و ........... هتد .